Page 59 - ATAG21_Bildiri_Kitap

Tunceli ve Çevresinin Genç Tektonik - Volkanizma İlişkisi

Savaşçın, M. Y.

Dokuz Eylül Üniversitesi, Jeoloji Mühendisliği Bölümü, Tınaztepe Kampüsü, 35160-İzmir
Sorumlu Yazar: Savaşçın, M. Y. (yilmaz.savascin@deu.edu.tr)

Doğu Anadolu Bölgesi, kıta-kıta çarpışması sonucu kabuksal sıkışma-gerilim ortamının
ürünü, Erken – Orta Miyosen yaşlı, doğrultu atım tektoniği ile uluslararası boyutta ilgi odağıdır.
İnceleme alanı Tunceli ve çevresinde bu yapısal ortam ürünü, değişik yaş ve karakterde volkanik

kayalar söz konusudur. 16.2 – 14.8 Ma yaşlı Mazgirt volkanitleri, manto kökenli ve dalan
dilimden metazomatize kalk alkali ürünleri, 11.4 – 11.0 Ma Tunceli bazaltik kayaları alkaliye
geçiş özelliğini ve Pliyosen Karakaoçan (4.1 Ma) ile Pleistosen Elazığ (1.6 Ma) kayaları ise
düşük SiO2 ve sodik alkali bazaltik HiMu – OIB türde (sub-slab asthenosphere) ürünleri

yansıtırlar. Son on –on beş yılda yapılan bazı çalışmalarda, bu çok iyi bilinen, boyutsal doğrultu
atım sistemi içerisinde yerel boyutta normal fayların varlığından da söz edilmekte olup inceleme
alanında da doğrultu atımlı ana fayların normal fay bileşkesinin de söz konusu olduğu
gözlenmiştir. Hiçbir yanal atımdan etkilenmemiş, 200 – 300 m. boyutlarında kot farkları, fay

kilitlenmeleri, boyutsal patlamaları izleyen tipik (ve aşırı) dom yükselmelerinin boyutluca
erozyon ve aluviyal taşınmaya sebep olmalarının yanında, sadece bu yükselmelere bağlı, yerel
tabaka eğimleri ve tiltleşmeler söz konusudur. Bunun yanı sıra Eosen filişi temel kayaları ile en
genç aluviyal terasların açısal uyumsuzluğu ve tüm bu özgünlüklerin de sadece magmanın ana

doğrultu atım fayları boyunca yükseldiği alanlarda (domsu bölgelerde) gözlenmesi tipiktir. Bu
durum, yerel ve zamansal süreli normal fayların magma yükselmesi ve yükselemediği porfirittik
dom yapılarının altında gelişen kaldırma gücü ( bouyance force ) ile ilişkisine işarettir. Bu gücün
yeterli olduğu ortamlarda doğrultu atımlı ana faylar geçici olarak normal faya

dönüşebilmektedir.

Aşırı patlamalar ile kısmi iç basıncını yitirerek ergime ısısı yükselen magma odasının üst
katmanlarında buna bağlı duktil katılaşmalar (sub volkanik, porfiritik kayalar) ve asidik dom
yükselmeleri gerçekleşir. Yer yer tıkaç görünümleri ile de izlenen dom yapıları yüzeylemişler ve

aşınmışlardır. Bunların derinlerdeki uzantıları ise 80 – 100 km çaplı bir devasa magma odası
olup üst bölümlerdeki duktil katılaşmalar, domlaşmalar ve onları izleyen dayk demetleri ile
birlikte, bir sonraki dönem Pliyosen Karakoçan ve Pleistosen Elazığ volkanitlerinin aynı

bölgeden yükselmeleri de engellenmiştir. Bu ise normal magma yükselmesinin yanı sıra
kaldırma gücünün de önemli rol oynadığına işaret olup her ikisinin birlikte geçici normal
faylanmaları tetiklemeleri söz konusudur.

Anahtar Kelimeler: Tunceli, genç tektonizma, volkanizma

43