Page 57 - ATAG21_Bildiri_Kitap

Anadolu Bloku Doğusundaki Aktif Deformasyon Özellikleri ve Bölgesel Tektoniğe

Etkisi

Sançar, T. (1), Sunal, G. (2), Erturaç M. K. (3)

(1) Munzur Üniversitesi, Mühendislik Fak. Jeoloji Müh. Böl, Tunceli
(2) İstanbul Teknik Üniversitesi, Maden Fakültesi, Jeoloji Mühendisliği Bölümü, İstanbul
(3) Sakarya Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Coğrafya Bölümü, Sakarya
Sorumlu Yazar: Sançar, T. (tsancar@munzur.edu.tr)

Doğu Akdeniz Bölgesi‟nin karmaşık tektonik yapısını temel olarak Avrasya, Afrika,
Arabistan levhaları ve daha küçük olan Anadolu Bloku‟nun sınırları arasındaki kinematik
etkileşim kontrol eder. Avrasya ve Arabistan levhaları arasında devam eden çarpışma sonrası
yakınlaşma sonucu olarak Anadolu Bloku batıya doğru hareket eder. Her ne kadar ana
deformasyon, Anadolu Bloku‟nun kuzey ve doğu sınırlarını oluşturan Kuzey Anadolu Fayı Zonu
(KAFZ) ve Doğu Anadolu Fay Zonu (DAFZ) üzerinde toplansa da KB doğrultulu sağ yanal ve
KD doğrultulu sol yanal faylar blok içinde oluşan önemli deformasyonun öğelerini temsil eder.
Bu çalışmada kuzeyde KAFZ, güney doğuda DAFZ, batıda Malatya-Ovacık Fay Zonu ve
güneyde Nazimiye Fay Zonu (NFZ) ile sınırlanan, Anadolu Bloku‟nun göreceli daha karmaşık
yapıya sahip bu bölgesinde güncel deformasyon özelliklerini araştırmak için ilk olarak nehir
boyu profilleri ve drenaj alanlarının morfometrik özellikleri araştırılmıştır. Bölgedeki derelerin
boyuna profillerden konkavlık ve diklik indisleri hesaplanmıştır ve bunlar söz konusu bölgenin
orta kısımlarının güncel yükselme hızının erozyon hızından daha fazla olduğunu göstermektedir.
Litolojik farklılıklara rağmen bölgenin orta kısımlarındaki drenajlar normal aralıkta konkavlık
göstermektedir. Kanalların normalize edilmiş diklik indisleri orta kesimlerde yüksek anomaliler
verir. Aktif tektonik denetimindeki bu yükselim Pülümür Nehri‟nin her iki yakasında görülen ve
güncel dere seviyesine göre 70 ila 150 m yüksekte yer alan taraça seviyeleri ile
desteklenmektedir. Bunların dışında yüksek dere boyu gradyanı değerleri ve hipsometrik eğriler
aynı bölgede topoğrafyanın daha genç olduğunu göstermektedir. Göreceli olarak daha aktif
olarak deforme olan bu bölge KB doğrultulu NFZ ile örtüşür.

Birbirine yaklaşık paralel ve oldukça yakın konumlanmış iki koldan oluşan NFZ‟nin
kuzey kolu üzerinde jeolojik birimler arasındaki sağ yanal ötelenme 12±0,5 km‟dir. Bölgedeki
önemli drenaj sistemini oluşturan Pülümür Nehri, NFZ‟nin kuzey kolu denetiminde 5 km, güney
kolu denetiminde ise 7 km sağ yanal olarak ötelemiştir. NFZ‟nin kuzey kolunun doğusunda
bulunan ve yaklaşık aynı doğrultuda olan Karakoçan Fayı (KF) üzerinde görülen Peri Çayı‟na ait
sağ yanal ötelenme ise NFZ‟nin ölçülen toplam ötelenmesi ile yaklaşık olarak aynıdır.
Morfolojik değerlendirmeler ışığında Munzur Nehri‟nin Pülümür Nehri tarafından kapıldığını ve
Munzur‟un güneye doğru olan devamının Hozat deresi olabileceğini söylemek mümkündür.
Munzur ve Hozat deresi arasındaki toplam ötelenme miktarı DAF‟ın doğusunda yer alan ve
Murat Nehrini yaklaşık 23 km sağ yanal olarak öteleyen Murat Fayı ile benzerdir. Tüm bu
veriler değerlendirildiğinde Anadolu Bloku oluşmadan önce var olan, KAF‟a yaklaşık paralel
uzanan ve NFZ, KF ve MF ile temsil edilen bir deformasyon zonunun varlığından söz edilebilir.
Var olduğu düşünülen bu deformasyon zonu DAFZ tarafından 33 km sol yanal olarak
ötelenmiştir. Söz konusu ötelenme miktarları Yönlü ve diğ. (2012) tarafından önerilen kayma
hızı (5,6 mm/yıl) ile oranlandığında DAF‟ın yaşı 5,9 milyon yıl olarak hesaplanmaktadır.

41